«کرباس بافی» هنر منسوخ شده دوره ایلخانی
یکی از رشته های صنایع دستی منسوخ شده در استان کرباس بافی نام دارد. این هنر دست در گروه نساجی سنتی قرار دارد که عمدتا توسط زنان خانوار بافته می شد. از شکل گیری این هنر در استان به تاریخ مشخصی نمی توان اشاره کرد، اما با توجه به نمونه های باقی مانده و کاربردهای متنوعی که برای آن وجود داشته است، قدمت آن را متعلق به دوران ایلخانی می دانند.
اما برابر شواهد موجود رشته کرباس بافی به دلیل توسعه صنعت و تکنولوژی و همینطور در دسترس بودن سایر محصولات نساجی از حدود ۵۰ سال قبل بطور کامل در استان منقرض و منسوخ شده است.
بافندگان کرباس بافی با استفاده از دستگاه های ساده چوبی به نام دستگاه دو وردی نساجی کرباس، تارهای مربوطه را با عرض ۳۵ تا ۷۰ سانتی متر و به طول دلخواه که تا ۸۰ متر در نوسان بود، چله دوانی می کردند و پس از آن به علت لزوم ظرافت و نازکی برای این پارچه سنتی ورت بندی می کردند.
یک کارشناس صنایع دستی در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: ماده اولیه تهیه کرباس پنبه است، از پنبه به دلیل نرمی، مقاومت و سهل الوصول بودن در تهیه و خلق این هنر استفاده می شد.
رضا طاهرپور با بیان اینکه بافندگان این پارچه به طور عمده زنان خانه دار بودند، افزود: کرباس بوسیله دستگاه های ساده و دو وردی نساجی به عرض ۳۵ تا ۷۰ سانتی متر بافته می شود و تار و پود آن از نخ پنبه ای دست ریس است. طول چله از ۲۰ تا ۸۰ متر در نوسان است و به نیاز بافنده بستگی دارد.
وی تصریح کرد: جایگاه نصب دستگاه بر روی گودالی بود که بافنده بتواند با بهره گیری از پاهای خود ورت ها را در زمان های دلخواه به حرکت در آورد
طاهر پور ادامه داد: مواد اولیه مصرفی در تار و پور کرباس عکس سایر محصولات پنبه ای با استفاده از چرخ های نخ ریسی بصورت کاملا دستی به صورت رشته های نازک و ضخامت دلخواه بافندگان ریسیده می شد و سپس با استفاده از مواد رنگ دار گیاهی از قبیل پوست انار، گردو و برگ مو رنگ آمیزی و پس از شست و شو بصورت کلاف یا گلوله آماده کار می شد.
وی با بیان اینکه طرح ها و نقوش کرباس اغلب راه راه بود، اظهار داشت: کرباس های تولیدی در ابتدا بعنوان پوشاک زنان و مردان طبقات میانی و ضعیف استان مورد استفاده قرار می گرفت، اما با پیشرفت سایر منسوجات صنعتی کم کم به مصارف دیگر نظیر روکش لحاف، تشک، پتو و آستردوزی تبدیل شد.
این کارشناس صنایع دستی خاطرنشان کرد: در حال حاضر این هنر دستی کاملا منسوخ و تقریبا تکنیک بافت این محصول نیز به فراموشی سپرده شده است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری نیز با تایید منسوخ شدن هنر کرباس بافی در استان به ایرنا گفت: در حال حاضر کارگاه و یا فعالانی که به این رشته صنایع دستی مشغول باشند در استان وجود ندارد.
مهرداد رئیسی ادامه داد: احتمال دارد در برخی روستاها هنوز زنان خانواده به این حرفه مشغول باشند اما تاکنون هنرمند فعالی در این حوزه شناسایی نشده است.
وی فراگیر نبودن استفاده از تولیدات این صنایع دستی را از علل منسوخ شدن آن برشمرد و گفت: ورود تکنولوژی و پارچه های جدید به زندگی افراد، عدم استقبال مردم و نبود کاربری لازم برای تولیدات این حرفه سبب شده تا این رشته به دست فراموشی سپرده شود.
رئیسی در خصوص اقدامات صنایع دستی استان در خصوص احیای این رشته خاطرنشان کرد: هنوز اقدامی در این خصوص انجام نگرفته و باید در ابتدا بررسی شود که آیا زمینه احیای این رشته در استان وجود دارد یا خیر.
با این توضیحات باید گفت حکایت صنایع دستی برغم آمیختگی با تار و پود فرهنگی ایران زمین، داستانی سرشار از بی مهری و فراموشی است.
نبود امکانات حمایتی و متعاقب آن نبود مواد اولیه مرغوب در تولیدات فنی محصولات صنایع دستی و از همه مهمتر نبود آگاهی مردم نسبت به اهمیت فرهنگی و هنری این گونه آثار و تولیدات موجب شده تا بسیاری از کارگاه های تولید صنایع دستی با تعطیلی روبه روبه شود و مردم بیشتر به خرید برخی از اشیای دکوری صنایع دستی روی آورند.
طی سالیان اخیر به همت دولت تدبیر و امید اقداماتی در خصوص احیای صنایع دستی منسوخ شده انجام گرفته است. هنرمندان چهارمحال و بختیاری تاکنون در رشته های احجام فلزی، نمد، قفل و انبر فولادی موفق به کسب نشان یونسکو شده اند و همچنین ۹ رشته گلیم بافی، خورجین بافی، ساخت عروسک محلی بازبازک، بافت چوخا، بافت عروسک لیلی، قالی بافی محلی و آهنگری سنتی چهارمحال و بختیاری در فهرست ملی آثار معنوی به ثبت رسیده است.
با این وجود در کنار منسوخ شدن هنر کرباس بافی، ۱۳ رشته از صنایع دستی این استان یا فراموش شده و یا در حال فراموشی است که می طلبد مسئولان با تلاش و حساسیت بیشتری برای حفظ و احیای هنرهای دستی استان همت کنند.
گزارش از خاطره حسین زاده